آرتیشو  

آرتیشو گیاه بومی مناطق مرکزی مدیترانه است .ولی درحال حاضر در بیشتر نقاط معتدل دنیا کشت می شود .رومی ها در حدود 2000سال پیش این گیاه را پرورش می دادند .و به عنوان سبزی در سالاد استفاده می کردند . آرتیشودر قرن شانزدهم به انگلستان و فرانسه برده شد .و سپس در قرن نوزدهم درآمریکا کشت شد .اکنون کالیفرنیاو سواحل اقیانوس آرام مرکز کشت آرتیشو می باشد . آرتیشو مانند میوه ی کاج است و برای رشد احتیاج به آب و باران فراوان دارد . آرتیشو گیاهی است چندساله دارای ساقه ای راست که ارتفاع آن به حدود یک متر می رسد . برگ های آن پهن و دراز و ماننپد برگ کاهو است که به رنگ سبز تیره است در انتهای ساقه میوه ی آنکه به شکل میوه ی کاج یا سیب فلس داراست مشاهده می شود .گلبرگ های آن ضخیم و گوشتی بوده و انتهای گلبرگ ها زحیم تر است که مصرف خوراکی دارد . برای خرید آرتیشو دقت کنید که که برگها باز نشده و سفت وسبز باشد .هنگامی که برگهای آرتیشو قهوهای استنشان دهندهی کهنه بودن آن می باشد . فصل آرتیشو معمولا ماع های فروردید و اردیبهشت (آپریل و می )است .

آرتشو از نظر طب قدیم ایران گرم و کمی خشک است . قست مورد استفاده ی آر تیشو برگها و قسمت وسط آن است که به نام قلب آرتیشو معروف می باشد .

خواص آرتیشو :

آقطی سیاه:

 

آقطی سیاه که خمان کبیر نیز نامیده می‌شود درختچه‌ای است که ارتفاع آن در نواحی مساعد به ۱۰ متر می‌رسد‌. این درختچه معمولاً در کنار جاده‌ها و حاشیه جنگل‌ها و در نواحی مرطوب و سایه‌دار می‌روید‌.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ،  برگ‌های آن سبز رنگ‌، بیضوی‌، دندانه‌دار‌، مرکب از ۵-۷ برگچه می‌باشد اگر برگ‌ها شکسته و مالش داده شود بوی بدی از آن متصاعد می‌شود‌. گل‌های آن سفید و خوشه‌ای است که در اواخر بهار ظاهر می‌شود‌. میوه آقطی سیاه گوشتی‌، ریز مانند انگور و به رنگ آبی سیر می‌باشد‌.

 

آقطي سياه، گياهي ملين بوده و بهترين دارو براي رفع يبوست در افراد سالخورده و مبتلا به انقباضات روده بزرگ است.

پوست و برگ اين درختچه حاوي سامبوسين،‌ سامبو نيگرين، کولين، سيکوتين است و در گلهاي آن الدرين و مقدر کمي اسانس وجود دارد. ميوه آقطي سياه معروف به «انکوگلي» داراي مواد قندي، اسانس، صمغ، اسيد والريانيک و اسيد استيک است و پوست ثانوي آقطي سياه، ساقه و ريشه آن از نظر طبي موثرترين قسمتهاي اين گياه است.

سيتوکين حاصل از اين گياه، سيستم ايمني افراد سالم را تقويت کرده و در درمان رماتيسم و درد مفاصل موثر است.

آقطي ملين، ضد يبوست و ادرارآور بوده و بهترين دارو براي رفع يبوست در افراد سالخورده و کساني است که انقباضات روده بزرگ در آنها ضعيف شده است.

براي برطرف کردن درد و التيام بواسير موثر است. عصاره ريشه اين گياه در جوش‌ خوردن استخوان و مداواي شکستگي استخوان اثرگذار است.

دم کرده گل آقطي در درمان گريپ، سرماخوردگي و بيماري‌هاي دستگاه تنفسي مفيد است و سنگ کليه را خارج مي‌کند.شيرمادران شيرده را زياد کرده و در درمان بيماري صرع کاربرد دارد.

عصاره حاصل از اين گياه در تقويت مو موثر است و براي افرادي که پوست حساس دارند براي شستن صورت يا پاک کردن آرايش، استفاده از دم کرده آقطي سياه توصيه مي‌شود و نيز براي شادابي پوست صورت، از بين بردن لکه‌ها و کک و مک مفيد است. درمان کننده استسقاء یم باشد و آب اضافی را از بدن و از بین انساج خارج می سازد . 

 برای از بین بردن خارش بدن ، پوست ساقه آنرا در روغن بجوشانید و سپس آنرا صاف كرده و بگذارید سرد شود . این روغن را روی قسمت هایی که خارش درد بزنید . 

برای جوشخوردن استخوان و مداوای شکستگی استخوان ، از دم كرده ریشه این درختچه استفاده کنید .

بخور گلهای آقطی سیاه برای درمان بیماریای سل مفید بوده و اخلاط چسبناک را از گلو خارج می سازد . 

- بیماریهای کلیه و مجاری ادرار را درمان می کند . 

-سنگ کلیه را خارج می سازد . 

 

را زیادمی کند . 

- در درمان بیماریهای صرع مفید است . 

- جوشانده گلهای خشک شده آقطی سیاه را بصورت کمپرس روی زخم های اگزما بگذارید اثر مطلوب خواهد داشت . 

- خوردن یموه آقطی سیاه مالیده آن به سر باعث سیاه شدن مو و تقویت مو می شود . 

- جوشانده گلهای آقطی سیاه را روی سوختگی ها بگذارید و کمپرس کنید ف اثر شفابخش درد . 

- برای از بین بردن ورم چشم می توان چشم را با جوشانده گلهای این گیاه شستشو داد . 

- جوشانده برک این درخت آفت درختان و سبزیجات را از بین می برد . 

- اگر پوست حساس درید برای شستن صورت یا پاک مدرن آرایش از دم كرده آقطی سیاه استفاده کنید . 

- برای شادابی پوست صورت از بین بردن لکه ها و کک و مک می توان از ماسک زیر استفاده کدر : 

گلهای خشک شده آقطی سیاه را دم کنید و مقدری پودر باقلای خشک را در ظرفی بریزید سپس دم رکده آقطی سیاه را روی آن ریخته و خمیری تهیه کنید . این خمیر را بصورت ماسک روی صورت بگذارید و پس از یک ربع ساعت بجوشانید این ماسک را هر روزه روی پوست خود بگذارید تا صورت را جوان و شاداب کند . 

طرز استفاده: 
1) جوشانده : مقدر 60 گرم پوست ساقه ، برگ و یا میوه این درختچه را در یک لیتر آب ریخته و بگذارید آهسته بجوشد تا حجم آن به نصف برسد . سپس آنرا صاف کنید .

مضرات : 
استفاده زیاد از آقطی سیاه ممکن است باعث تهوع و همچنین ورم روده ها شود . 

آقطی سیاه سرد است و بنابراین افراد سرد مزاج حتما باید آنرا با عسل بخورند

آنغوزه

داراي اثر ضد اسپاسم و بادشكن است و در رفع بيماري‌هاي تنفسي و دستگاه گوارش با منشا عصبي استفاده مي‌شود. همچنين به عنوان ادويه در مواد غذايي مصرف دارد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب سنتی از آنغوزه به عنوان ضد التهاب و در درمان التهاب گلو و رفع گرفتگی صدا استفاده می شده و همچنین برای آن خاصیت بادشکن قایل بوده اند.

آويشن

گونه‌هاي مختلف آويشن به عنوان مطبوع‌كننده و طعم‌دهنده، همچنين به عنوان ضدسرفه، خلط‌آور، ضدنفخ، ضدميكروب، ضدقارچ، ضداسپاسم، دهان‌شويه و در فرآورده‌هاي دهاني مورد استفاده دارند و به طور كلي به علت تشابه ميزان تركيبات فنلي T.daenensis  با T.vulgaris  به نظر مي‌رسد بتوان موارد استعمال مشابهي را انتظار داشت. از اين گياه اثرات مثبت در درمان تينيا ورسي‌كالر و شب‌ادراري كودكان گزارش گرديده است.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از آویشن یا صعتر (سعتر) به عنوان مدر، ضد کرم، ضدنفخ و اشتهاآور استفاده نموده، جویدن آن را در تسکین درد دندان موثر می دانسته اند.

عوارض جانبی: تیمول باعث تحریک غشای مخاطی و پوست می گردد. علایم مسمومیت با تیمول شامل سرگیجه، حالت تهوع، درد در دستگاه گوارش، سردرد، اغتشاش ذهنی، اغماء و ایست تنفسی می باشد. از تیمول یا عصاره آویشن که در فرآورده های خمیردندانی استفاده شده، مواردی از التهاب لب و زبان گزارش گردیده است. پرخونی و التهاب مزمن در پوست سر از صابون و شامپوهای حاوی تیمول گزارش گردیده است.

موارد منع مصرف: در مورد مصرف دراز مدت آن رعایت احتیاط ضروری است و عصاره آن به تنهایی و به صورت رقیق نشده نباید مورد مصرف قرار گیرد. مصرف آن در حاملگی و شیردهی با دوزهای معمولی مشکلی ندارد. مصرف گونه های مختلف آویشن بر نظم قاعدگی موثر دانسته شده و لذا مقادیر زیاد آن نباید مصرف گردد.

 

آويشن شيرازي

از آويشن شيرازي به عنوان ضدنفخ استفاده مي‌شود و همچنين به صورت بخور در رفع علايم سرماخوردگي مصرف دارد. از برگ‌هاي گياه به عنوان چاشني نيز استفاده مي‌شود.

 

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از آویشن به عنوان تسکین دهنده درد مفاصل، ضدنفخ و در رفع سرماخوردگی ها استفاده می شده است و اثرات ضد اسهال و ضد کرم نیز برای آن قایل بوده اند.

عوارض جانبی: تیمول، درماتیت ایجاد می کند و چنانچه در خمیردندان ها به کار رود، التهاب زبان و لبها را موجب می شود.

 

 

 

 

 

 

 

اروانه

مهم‌ترين آثار گياه گل اروانه شامل آثار ضد‌التهاب، مسكن،‌ ضداسپاسم و ضدنفخ مي‌باشد. از اين گياه همچنين در رفع علايم سرماخوردگي نيز استفاده مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته، گل اروانه به عنوان مدر و در رفع علایم سرماخوردگی معرفی شده و نیز آن را جهت خوشبو کردن دهان و به صورت موضعی جهت خوشبو کردن بدن توصیه کرده اند.

 

اسطوخودوس

از اسطوخودوس در مصرف خوراكي در درمان سردرد، ميگرن، دردهاي معدي ناشي از ناراحتي‌هاي عصبي و حالات هيجاني، همچنين به عنوان آرام‌بخش و مسكن، ضدنفخ و صفراآور مورد استفاده قرار مي‌گيرد. به صورت موضعي نيز در درمان دردهاي روماتيسمي كاربرد دارد. در فرآورده‌هاي آرايشي و بهداشتي به عنوان معطركننده استفاده مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته اسطوخودوس به عنوان داروی آرام بخش، ضدسرفه، ضدنفخ، مدر و ضداسپاسم مورد مصرف قرار می گرفت.

 

اسفرزه

از دانه اسفرزه به عنوان ضدسرفه، ضدالتهاب دستگاه گوارش، ملين و در درمان سندرم روده تحريك‌پذير استفاده مي‌گردد. از موسيلاژ آن در فرآورده‌هاي آرايشي به عنوان امولسيون‌كننده و از پوست دانه‌ها به صورت موضعي در رفع تحريك پوست استفاده مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی: از اسفرزه در طب گذشته به صورت خوراکی به عنوان ملین و به صورت موضعی به عنوان ضدالتهاب استفاده می شده است.

 

انيسون

انيسون به عنوان ضداسپاسم، ضدنفخ، خلط‌آور و افزايش‌دهنده شير مورد مصرف قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته برای انیسون اثرات ضدنفخ، مسکن، کاهش دهنده علایم سرماخوردگی و خوش بو کننده دهان قایل بوده اند.

 

اوكاليپتوس

اوكاليپتوس اثر خلط‌آور، ضدعفوني‌كننده و ضداسپاسم داشته در تسكين علايم سرماخوردگي موثر است. از ماده موثره اسانس آن در پمادهاي ضدتحريك و خميردندان‌ها استفاده مي‌شود. به عنوان حشره‌كش و دوركننده حشرات نيز به كار مي‌رود. همچنين به صورت پماد و مخلوط با روغن‌هاي پايه در تخفيف التهاب و تسكين دردهاي عضلاني از طريق موضعي مصرف مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته ایران هیچ اشاره ای به موارد مصرف اوکالیپتوس نشده است.

عوارض جانبی: اسانس اکالیپتوس در دوزهای بالا مانند بسیاری اسانسهای دیگر به علت تحریک روده مهلک است. (مصرف خوراکی 4 تا 24 میلی لیتر اسانس باعث مرگ شده است.) با دوزهای کمتر از 5/3 میلی لیتر نیز مرگ گزارش شده است. هر چند در مواردی علی رغم مصرف مقادیر مرگ آور، بهبود نیز گزارش شده است.

علایم مسمومیت شامل سوزش و ت حریک معده و روده، تهوع، استفراغ، اسهال، ضعف، سرگیجه، مشکلات تنفسی، فلج،  تشنج و در نهایت مرگ است. ممکن است میوزیس، احساس خفگی و سیانوز نیز روی دهد.

موارد احتیاط: تماس با مواد حاصل از گیاه و حتی تماس با قسمتهای مختلف گیاه نظیر شاخ و برگ آن در افراد حساس، کهیر ایجاد می کند. محلولهای روغنی آن نباید در فرآورده های بینی به کار روند، زیرا حرکات مژکها را مهار کرده و پنومونی ایجاد می کند. اسانس مورد استفاده در فرآورده های دارویی باید عاری از آلدئیدهای فرار و فلاندرن باشد.

 

بابا آدم

از بابا آدم به صورت خوراكي به عنوان ضدالتهاب (به‌ويژه در آرتروز و دردهاي روماتيسمي)، ملين، مدر و در درمان سوءهاضمه مصرف مي‌شود و به صورت موضعي نيز در درمان آكنه، عفونت‌هاي قارچي (نظير بيماري پاي ورزشكاران)، اگزما و خشكي پوست مصرف مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از بابا آدم به صورت خوراکی و موضعی در درمان مفاصل استفاده می شده است.

عوارض جانبی: وجود سلولهای کوتیکول ریشه زبر ممکن است در پوست و قرنیه ایجاد تحریک و خارش و درماتیت تماسی نماید.

موارد احتیاط: از مصرف این دارو در ناحیه اطراف چشم و داخل آن خودداری شود.

 

 

بابونه

بابونه داراي اثرات ضدالتهاب، ضداسپاسم و ضدنفخ بوده، در پيشگيري و درمان زخم‌معده مصرف مي‌گردد. همچنين به عنوان ضدباكتري، ضدقارچ، آرام‌بخش و ملين استفاده مي‌شود. بابونه در درمان التهابات پوستي، ادرار سوختگي اطفال و ترك‌خوردگي نوك پستان موثر است.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته بابونه به عنوان ضدالتهاب، برطرف کننده زخمهای دهانی و بثورات جلدی مصرف شده، همچنین در درمان علایم سرماخوردگی و رفع سردرد مورد استفاده بوده است.

عوارض جانبی: عوارض جانبی آن نادر بوده و گاهی به ایجاد واکنشهای آلرژیک بی اهمیت و قابل اغماض منجر می شود.

موارد احتیاط: از مصرف این دارو در ناحیه اطراف و داخل چشم باید خودداری شود.

 

بادرشبو

به صورت خوراكي به عنوان آرام‌بخش و اشتها‌آور و به صورت موضعي در درمان التهابات پوستي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اسانس آن اثر ضدباكتريايي دارد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از آن به عنوان داروی آرامبخش و ضدنفخ استفاده می نموده اند.

 

بادرنجبويه

بادرنجبويه داراي اثرات آرام‌بخش، ‌ضداسپاسم، ضدباكتري و ضدويروس مي‌باشد و در درمان اختلالات گوارشي و قلبي با منشاء عصبي و اضطراب مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته بادرنجبویه به عنوان آرامبخش، خوشبوکننده دهان، التیام دهنده زخمها و در درمان سوءهاضمه کاربرد داشته است.

 

بارهنگ

از بارهنگ در درمان يبوست و به‌عنوان ضدالتهاب دستگاه گوارش استفاده مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته بارهنگ را صفراآور و مدر می دانسته اند.

موارد احتیاط: دانه های بارهنگ را باید با مقدار کافی مایع مصرف نمود تا از متراکم شدن آنها در دستگاه معدی – روده ای جلوگیری به عمل آید.

 

باريجه

امروزه باريجه  كمتر نقش دارويي داشته و بيشتر به عنوان طعم‌دهنده در محصولات غذايي مانند نوشابه‌هاي غيرالكلي و فرآورده‌هاي گوشتي و يا معطركننده و تثبيت‌كننده عطرها در فرآورده‌هاي آرايشي مورد مصرف قرار مي‌گيرد. از باريجه در گذشته همراه با آنغوزه در ناراحتي‌هاي عصبي استفاده مي‌شده است.

موارد استعمال در طب سنتی:در طب گذشته باریجه در اختلالات تنفسی در درمان تنگی نفس و سرفه مزمن مصرف می شده است.

 

برگ بو

برگ بو را به عنوان ادويه و معطركننده در فرآورده‌هاي غذايي و آرايشي بهداشتي به كار مي‌برند و از آن به صورت خوراكي به عنوان ضدنفخ، صفراآور و مدر و به صورت موضعي در درمان دردهاي روماتيسمي استفاده مي‌كنند.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته برگ بو را مدر و ضدسم دانسته، همچنین از آن در درمان دردهای عصبی و سردرد استفاده میکرده اند.

موارد احتیاط: گزارشهایی مبنی بر ایجاد واکنشهای آلرژیک درماتیت تماسی در اثر تماس با برگ بو اعلام شده است. ضمنا روغن فرار برگ بو نبایستی مستقیما به  صورت خوراکی مصرف شود.

 

برنجاسف

برنجاسف غالبا به عنوان داروي ضدنفخ، ضداسپاسم، ضددرد، مدر و دهانشويه مورد استفاده قرار مي‌گيرد و در صنايع آرايشي به كار مي‌رود.

موارد استعمال در طب سنتی:در طب گذشته برنجاسف و قیصوم را گاه معادل یکدیگر و گاه دو چیز مختلف می نامیدند. مصرف برنجاسف را به عنوان ضدالتهاب، مدر و تسکین دهنده علایم سرماخوردگی توصیه نموده اند.

 

 

 

بنفشه سه رنگ

بنفشه سه رنگ به صورت موضعي در درمان برخي از بيماري‌هاي پوستي مانند اگزما و آكنه، بيماري‌هاي سبوره‌اي و شوره پوست سر نوزادان و به صورت خوراكي به عنوان مدر، ضدالتهاب و تسكين‌دهنده درد به ويژه در بيماري‌هاي روماتيسمي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته بنفشه سه رنگ در درمان التهاب به ویژه التهاب گلو، سرفه و در تسکین سردرد موثر می دانسته اند.

 

بومادران

بومادران به صورت خوراكي به عنوان ضدالتهاب، ضداسپاسم، كاهنده فشارخون،‌ كاهنده تب، ضدعفوني‌كننده مجاري ادراري و به صورت موضعي به عنوان ضدشوره سر و مرطوب‌ كننده پوست مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته بومادران به عنوان ضدالتهاب، مدر و قاعده آور مورد مصرف بوده است.

عوارض جانبی: در دوز مصرفی سرشاخه های گلدار به صورت دم کرده، عوارض جانبی آن نادر بوده است ولی گاهی وجود آیانولید پراکسیدها در گیاه موجب درماتیت می گردد.

موارد احتیاط: از مصرف این دارو در ناحیه اطراف و داخل چشم خوداری شود.

موارد عدم مصرف: در زنان باردار و مادران شیرده و کودکان زیر دو سال

 

 

بهارنارنج

از بهارنارنج به عنوان داروي آرام‌بخش استفاده مي‌شود و همچنين در صنايع غذايي و آرايشي بهداشتي به عنوان ماده معطركننده مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته بهارنارنج در تقویت اشتها، درمان اسپاسمهای شکمی و نیز به عنوان آرامبخش و درمان طپش قلب مورد استفاده قرار می گرفته است.

موارد احتیاط: بهتر است در اطراف و داخل چشم استفاده نشود.

 

به‌دانه

از به دانه در درمان التهاب مخاط دهان و گلو و تسكين خشونت و گرفتگي صدا، سرفه و يبوست خفيف استفاده مي‌گردد. همچنين در صنايع دارويي به عنوان امولسيون‌كننده و سوسپانسيون كننده و در صنايع آرايشي بهداشتي در فرآورده‌هاي پوستي، مرطوب‌كننده و ضدچين و چروك و فرآورده‌هاي مو (حالت‌دهنده‌ها و نرم‌كننده‌ها) مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در پزشکی گذشته از به دانه در درمان گرفتگی صدا، سرفه، خشکی دهان و گلو، همچنین در درمان سوختگی ناشی از آتش استفاده می کرده اند.

موارد احتیاط: پوست به دانه در صورت مصرف خوراکی و جدا شدن از مغز دانه و در مجاورت با آب، ایجاد اسید سیانیدریک می کند.

 

 

 

به‌ليمو

از به‌ليمو در درمان سوء‌هاضمه، نفخ، سردردهاي يك‌طرفه، دردهاي عصبي، سرگيجه و علايم سرماخوردگي استفاده مي‌گردد. همچنين به عنوان ادويه در مصارف خانگي مصرف دارد. اسانس به ليمو داراي خواص باكتري‌كش و حشره‌كش بوده، همچنين در عطرسازي از آن استفاده مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته هیچ  گونه گزارشی برای به لیمو نشده است.

عوارض جانبی: از آنجا که اسانسهای فرار غنی از ترکیبات ترپنوئیدی، محرک اند، ممکن است در حین دفع باعث تحریک کلیوی شوند.

موارد احتیاط: در بیماران دچار نارسایی کلیوی و همچنین طی دوران آبستنی و شیردهی می بایست از مصرف مقادیر زیاد به لیمو اجتناب نمود. استفاده موضعی اسانس به لیمو ممکن است سبب حساسیت پوستی گردد.

 

بيد 

از پوست بيد در درمان تب و اسهال ناشي از آن، درد (از جمله سردردهاي خفيف)، التهاب (از جمله در بيماري‌هاي روماتيسمي ضعيف و حاد، آرتريت، انكليزنيگ اسپونديليت و ساير بيماري‌هاي عمومي بافت همبند توام با تغييرات التهابي)، همچنين به عنوان قابض و ضدتعريق استفاده مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از پوست بید به عنوان ضدالتهاب، ضددرد (از جمله در درمان نقرس) و به عنوان قابض استفاده می شده است.

عوارض جانبی: مشکلات و ناراحتی های گوارشی که ناشی از تاننها است؛ ناراحتی های ناشی از سالیسیلاتها مانند کهیر غول آسا، رینیت، آسم، اسپاسم برونشها، حساسیت مفرط، وجود خون در مدفوع، وزوز گوش، حالت تهوع و استفراغ و بثورات جلدی گزارش شده است.

موارد احتیاط: تمامی احتیاط های لازم در مورد فرآورده های حاوی سالیسیلاتها در اینجا هم توصیه می شود. کسانی که به آسپرین حساسیت مفرط دارند، افراد مبتلا به آسم، زخم معده، دیابت، نقرس، هموفیلی، بیماری های کبدی و کلیوی باید از خطرات ناشی از مصرف آن آگاه باشند. اثرات ناراحت کننده سالیسیلات ها در دستگاه گوارش ممکن است با الکل، باربیتوراتها و آرامبخش های خوراکی افزایش یابد. باید از مصرف همزمان بید با سایر ترکیبات حاوی سالیسیلاتها مانند آسپرین خودداری گردد. همچنین مصرف توام آن با ضدانعقادهای خوراکی، متوتروکسات، متوکلوپرامید فنی تویین، پروبنسید، اسپیرونولاکتون تداخل دارد.

 

پرسياوشان

پرسياوشان داراي اثر مدر بوده در درمان علايم سرماخوردگي و سرفه (به عنوان خلط‌آور) مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب سنتی از پرسیاوشان در درمان سرفه و علایم سرماخوردگی و ریزش منطقه ای مو استفاده می شده است.

 

پنيرك

در درمان گاستروآنتريت علايم سرماخوردگي، التهاب دهان و گلو و سرفه مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از پنیرک به صورت خوراکی به عنوان نرم کننده در درمان سرفه، مدر و به صورت موضعی به عنوان شستشو دهنده در درمان زخم ها ا ستفاده می شده است.

 

پيرو

پيرو به صورت خوراكي اثر مدر و ضدنفخ داشته و به صورت موضعي در درمان بيماري‌هاي روماتيسمي و درد مفاصل مصرف مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی:در طب گذشته اثرات مدر و قاعده آور پیرو شناخته شده، همچنین آن را در درمان سرفه های مزمن، نفخ و دل پیچه توصیه نموده اند.

عوارض جانبی و سمیت: بر طبق گزارشهای موجود اگرچه عموما هیچ گونه ازدیاد حساسیت نسبت به نور یا سمیت نوری ناشی از مصرف اسانس میوه  پیرو مشاهده نمی گردد، لیکن هنگام استعمال خارجی اسانس مذکور بر روی پوست انسان یا حیوانات تحریک مختصری ایجاد می شود. همچنین مصرف مقدار زیاد ترپی نن -4- اول (اصلی ترین ترکیب مدر موجود در اسانس میوه پیرو) ممکن است موجب تحریک کلیوی گردد. گزارشهایی از بروز واکنش های درماتیتی ناشی از تماس با پیرو وجود دارد و این امر به ماهیت محرک عصاره پیرو نسبت داده شده است.

علایم مسمومیت حاصل از استعمال خارجی اسانس میوه پیرو شامل: سوزش، اریتم، التهاب، تاول و خیز می باشد. علایم مسمومیت حاصل از استعمال داخلی اسانس مذکور، درد کلیه یا نواحی اطراف آن، خون ادراری، دیورز شدید، آلبومینوری، اختلالات گوارشی، تاکی کاردی، افزایش فشار خون عوارض دستگاه عصبی مرکزی و به ندرت علایمی از قبیل تشنج، خونریزیهای رحمی و سقط جنین می باشد.

موارد منع مصرف: میوه پیرو در اشخاص مبتلا به بیماری های کلیوی منع مصرف دارد. همچنین مصرف این دارو در دوران بارداری (به ویژه در مراحل انتهایی که موجب تشدید انقباضات رحمی می گردد) ممنوع است، چرا که معروف است موجب بروز سقط می گردد.

مصرف داخلی اسانس میوه پیرو می بایست به میزان محدود و تحت نظر متخصصین انجام پذیرد. مصرف خارجی اسانس مذکور ممکن است سبب بروز واکنش های تحریکی گردد، گو این که در پاره ای مقالات این مطلب تایید نگردیده و اظهار شده است که مصرف اسانس فوق بی خطر بوده و هیچ گونه منعی ندارد. گفته شده است پیرو به شدت کاهنده قند خون بوده و به علاوه مصرف دراز مدت آن ممکن است منجر به بروز هیپوکالمی گردد. می بایست توجه داشت که در نوشته های علمی مطالب مربوط به پیرو با موارد مربوط به مای مرز (Juniperus Sabina)  خلط گردیده و ممکن است همین امر باعث بروز اعتقاد به سمیت اسانس میوه پیرو باشد.

 

تاتوره

تاتوره به صورت خوراكي به عنوان ضداسپاسم و آنتي‌كلينرژيك استفاده مي‌گردد. همچنين در درمان آسم برگ خشك شده آن به صورت سيگار مورد استفاده است.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته تاتوره را دارای آثار مخدر و خواب آور دانسته، به اثرات سمی آن نیز واقف بوده و جهت رفع مسمومیت آن دستورات لازم را ذکر نموده اند.

موارد احتیاط و منع مصرف: تمامی مواردی که برای ترکیبات آنتی موسکارینی مشابه آتروپین می بایست مد نظر قرار گیرد برای مصرف تاتوره نیز صادق است.

 

 

تاجريزي

فرآورده‌هاي استعمال خارجي گياهان جنس سولانوم در درمان اگزما مورد استفاده قرار مي‌گيرد، همچنين در ژاپن شاخه‌هاي جوان اين گياه به فرم موضعي در درمان بيماري‌هاي پوستي پسوريازيس كاربرد دارد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته برای استفاده از اندامهای هوایی این گیاه موردی ذکر نشده است.

 

تاناستوم

تاناستوم امروزه براي درمان پيشگيري‌كننده سردردهاي ميگرني مصرف مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته برای این گیاه اثر مدر و الیتام دهنده زخم قایل بوده اند.

موارد احتیاط: به جز مواقع و موارد توصیه شده توسط پزشک نبایستی بیش از چهار ماه مصرف شود.

 

ترنجبين

از ترنجبين به عنوان ملين، پايين‌آورنده تب و خلط‌آور استفاده مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از ترنجبین در درمان سرفه (به عنوان نرم کننده)، تب و یبوست استفاده می شده است.

 

 

 

جعفري

از ميوه جعفري به عنوان خلط‌آور، ضدنفخ، ضداسپاسم،‌ ضدالتهاب و مدر استفاده مي‌گردد. علاوه بر آن به عنوان يك معطركننده در صنايع غذايي مورد مصرف قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته میوه جعفری به عنوان مدر، قاعده آور (سقط کننده جنین) و ضدنفخ مورد استفاده قرار می گرفته است.

موارد احتیاط: جعفری نباید با توجه به گزارشات مدلل سمیت آن به علت وجود اپیول و میریستیسین به مقدار زیاد به مصرف خوراکی برسد. جعفری می تواند ایجاد فعل و انفعالات نوری نماید به خصوص وقتی در تماس خارجی قرار گیرد. این دارو می تواند باعث تشدید بیماری های ادراری  شده در درمان با MAOI  اخلال ایجاد کند. گزارش شده که جعفری به روی سیکل قاعدگی اثر می گذارد. همچنین برای آن خاصیت تاثیر بر رحم گزارش نموده اند. افزون بر این اعلام شده که جعفری در حاملگی تداخل می نماید. گزارش شده که میریستیسین از جفت عبور نموده و می تواند موجب سقط جنین شود. با توجه به این نکات نباید جعفری را در طول حاملگی و شیردهی بیش از حدی که در غذا به کار برده می شود مصرف نمود.

 

حنا

حنا به صورت موضعي در درمان بيماري‌هاي قارچي پوستي به ويژه در قارچ‌هاي عامل كچلي و تخفيف دردهاي روماتيسمي به كار مي‌رود. همچنين به عنوان رنگ‌كننده به ويژه رنگ كردن پوست و مو كاربرد دارد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته حنا به صورت موضعی در درمان دردهای مفاصل، جوش و زخم به کار  می رفته است و به عنوان عامل رنگ کننده پوست و مو مصرف می شده است.

عوارض جانبی: پودر حنا می تواند موجب تحریک پوست و درماتیت تماسی شود. برگهای حنا در موشهای ماده ناباروری ایجاد نموده است.

موارد احتیاط: به عنوان رنگ کننده ابروها و مژه دقت شود زیرا خطر آسیب رساندن به چشم وجود دارد.

 

خارخسك

خارخسك به عنوان مدر، دفع‌كننده سنگ‌هاي مجاري ادراري و تقويت‌كننده قواي جنسي به كار مي‌رود.

موارد استعمال در طب سنتی:در طب گذشته برای خارخسک اثر مدر و دفع کننده سنگهای مجاری ادراری و تقویت کننده قوای جنسی قایل بوده اند و از آن به عنوان درمان کننده عفونت و التهاب لثه استفاده می شده.

 

خار مريم

خار مريم در درمان مسموميت‌هاي كبدي ناشي از سموم متابوليك مانند الكل و سموم قارچ آمانيتا، اختلالات كبدي پس از هپاتيت، نارسايي‌هاي مزمن كبدي توام با تخريب سلولي مانند سيروز كبدي، كبد چرب و بيماري‌هاي كبدي خفيف مورد مصرف قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: برای خار مریم در منابع طب سنتی ایران مورد خاصی ذکر نشده است.

 

 

 

 

خاكشير

دانه خاكشير به طور عمده به عنوان ملين و كاهش‌دهنده دماي بدن به صورت مخلوط با كمي آب سرد مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی:در طب گذشته خاکشی به عنوان اشتهاآور، مقوی معده، ضدتب و ملین و در درمان سوءهاضمه مورد مصرف قرار می گرفته است.

دارچين

از دارچين به عنوان ادويه و معطركننده در فرآورده‌هاي غذايي و دارويي استفاده مي‌گردد. علاوه بر آن دارچين را  در درمان بي‌اشتهايي، سوءهاضمه، نفخ، تهوع و اسهال كودكان استفاده مي‌كنند.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از دارچین در درمان سوءهاضمه، نفخ و بدبویی دهان استفاده کرده و آن را مدر نیز می  دانسته اند.

عوارض جانبی: گاهی واکنش های حساسیتی بر روی پوست و غشاء موکوسی ایجاد میگردد. هنگام مصرف مقادیر زیادی از دارچین یا مقادیر متوسطی از اسانس امکان ایجاد تاکی کاردی و افزایش حرکات دودی روده ای، تحریک تنفسی و تعریق از طریق تحریک مرکز وازوموتور و به دنبال آن فاز آرامش مرکزی که مشخصه آن خواب آلودگی و تضعیف است وجود دارد. اسانس دارچین محرک پوست و مخاط بوده و نبایستی به صورت خوراکی یا جلدی مصرف شود. گزارشهایی در مورد واکنش ازدیاد حساسیتی به سینام آلدئید و دیگر مواد متشکله اسانس دارچین وجود دارد.

 

دم‌گيلاس

دم‌گيلاس به عنوان مدر مورد مصرف قرار مي‌گيرد

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از دم گیلاس به عنوان مدر و دفع کننده سنگ مجاری ادراری استفاده می شده است.

 

ديژيتال

به طوركلي گليكوزيدهاي قلبي ديژيتال در انواع نارسايي احتقاني قلب، فيبريلاسيون دهليزي، فلوتردهليزي، تاكيكاردي حمله‌اي دهليزي، شوك قلبي و ادم ناشي از CHF كاربرد درماني دارند.

موارد استعمال در طب سنتی: در منابع طب گذشته هیچ گونه گزارشی در مورد این گیاه ذکر نشده است.

عوارض جانبی: تهوع، استفراغ، بی اشتهایی و اختلالات بینایی اولین علایم مصرف بیشتر از مقادیر درمانی کاردنولیدها می باشند. ضمنا علاوه بر امکان بروز اسهال و درد شکمی، اثرات مغزی همچون سردرد، سرگیجه، ضعف، عدم تعادل، منگی و توهمات نیز رخ می دهد.

شایعترین تظاهرات سمیت دیژیتال شامل اختلالات دهلیزی بطنی، دپولاریزاسیون پیشرس بطنی، ریتم دوتایی و بلوک دهلیزی بطنی درجه دوم است. در هر حال آریتمی های دهلیزی و بطنی، بلوک هدایتی قلب، معمول ترین و اولین علایم سمیت این ترکیبات می باشند

 

رازك

رازك به عنوان آرام‌بخش و خواب‌آور (با افزايش سرعت به‌خواب رفتن و كيفيت خواب)، مسكن سردردهاي عصبي و درد مفاصل، ضدالتهاب، ضد اسپاسم، اشتها‌آور و طعم دهنده خوراكي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته ایران هیچگونه گزارشی برای رازک ذکر نشده است.

عوارض جانبی: به خاطر وجود برخی از ترکیبات روغن فرار رازک نظیر میرسن و نیز حضور اسیدهای تلخ در گیاه، رازک قادر به ایجاد درماتیت تماسی، خارش پوست و همچنین آلرژی و حساسیت های تنفسی در افراد حساس می باشد. دانه های گرده رازک نیز به عنوان مسئول این آثار معرفی شده اند. عوارضی نظیر بثورات جلدی و درماتیت شدید، تهوع، سرگیجه، تب، تعریق زیاد و برخی از مشکلات تنفسی یا قلبی در صورت مصرف زیاد رازک بروز می کند. بسیاری از این آثار در کارگران جمع کننده محصول رازک دیده می شود. شیوع عوارض پوستی فوق در این کارگران یک در 30 گزارش شده است.

رازک در بیماران دچار دپرسیون، منع مصرف دارد. همچنین به خاطر آثار ضداسپاسم رازک بر روی رحم که در شرایط آزمایشگاهی تایید شده است و نیز آثار شبه استروژنی آن، بهتر است که این گیاه در کودکان، دوره های بارداری و شیردهی زنان و زنان مبتلا به سرطان پستان مصرف نشود. مصرف درازمدت رازک توصیه نمی شود. 

 

رازيانه

از رازيانه به صورت خوراكي در درمان نفخ، سوءهاضمه و اسپاسم عضلات همچنين به عنوان خلط‌آور، مدر و افزايش دهنده شير استفاده مي‌گردد. به صورت موضعي نيز به عنوان ضدميكروب (از جمله در درمان التهاب لثه) استفاده شده است.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته رازیانه به عنوان ضدنفخ، مدر، دفع کننده سنگهای مجاری ادراری و افزایش دهنده شیر مورد استفاده قرار می گرفته است.

عوارض جانبی: رازیانه شیرین محرک و التهاب آور نبوده و نسبتا غیرسمی می باشد. فنچون موجود در رازیانه تلخ اثر محرک موضعی داشته و ممکن است در برخی افراد موجب بروز حساسیت شود. همچنین اسانس رازیانه بیش از یک میلی لیتر سبب التهاب ریه ها، اختلالات تنفسی و تشنج می شود.

موارد احتیاط: قرار گرفتن آنیزآلدئید در معرض پرتو UV   سبب پیدایش اشکال دی مر (Anisoin)  و پلیمر گشته و بر سمیت اسانس افزوده خواهد  شد. به طرز مشابهی آنه تول موجود در اسانس تحت اثر اشعه UV  دی مریزه شده و ترکیب دی آنه تول را به وجود می آورد. این ترکیب از لحاظ رابطه ساختمان فعالیت مشابه ماده استروژنیک استیل بسترول بوده و بدین علت مصرف آن در افراد حامله ممنوع است.

رزماري

از رزماري به صورت خوراكي در درمان اضطراب، سردرد، ميگرن، فشار خون، نفخ و بي‌اشتهايي و به صورت موضعي به عنوان مسكن موضعي در درمان دردهاي عضلاني و بيماري‌هاي روماتيسمي استفاده مي‌شود. همچنين به علت عطر و طعم مناسب در صنايع آرايشي ـ بهداشتي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از رزماری به صورت خوراکی به عنوان مدر و ضدنفخ و به صورت موضعی به عنوان ضدالتهاب و ضددرد استفاده می کرده اند.

عوارض جانبی: مصرف دارویی موضعی گیاه و یا کاربرد فرآورده های آرایشی بهداشتی حاوی رزماری در برخی از افراد حساس، گهگاه ایجاد قرمزی پوست، درماتیت، حساسیت پوستی و حساسیت نسبت به نور می نماید.

موارد احتیاط: رزماری در دوران بارداری، شیردهی و در بیماران صرعی بهتر است به کار نرود.

 

رو بارب

 

داروي مسهل ملايم مي‌باشد ولي در دوزهاي كم به علت تانن موجود در گياه خاصيت قابض و ضد اسهال دارد. به عنوان دهان شويه از روبارب در درمان التهاب لثه و مخاط استفاده مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از ربارب به عنوان قابض و ضداسهال (در مقادیر کم)، و در درمان بواسیر استفاده می شده است.

 

ريحان

از ريحان به‌عنوان ضداسپاسم، ضد نفخ، اشتها‌آور، آرام‌بخش، مدر و شيرافزا استفاده مي‌گردد، علاوه بر آن به عنوان سبزي و ادويه مورد مصرف دارد. از اسانس ريحان در صنايع كنسروسازي و آرايشي ـ بهداشتي استفاده مي‌نمايند.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از ریحان به عنوان ضدالتهاب، اشتهاآورو ضداسهال استفاده می شده است.

عوارض جانبی: در مقادیر درمانی، عوارضی از ریحان گزارش نشده  است. با این وجود متیل کاویکول (استراگول) می تواند در حیوانات سرطان کبد ایجاد کند.

 

زالزالك

فرآورده‌هاي دارويي كراتاگوس در كاهش فشار خون خفيف تا متوسط و نارسايي احتقاني قلب كاربرد دارند.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته ایران از گل و برگ زالزالک استفاده خاصی به عمل نمی آمده است.

عوارض جانبی: زالزالک باعث تهوع، خستگی، تعریق و بثورات جلدی بر روی دستها می شود.

موارد احتیاط: از آن جایی که زالزالک اثرات قلبی عروقی دارد در افرادی که برای درمان فشار خون بالا و یا بیماری های قلبی تحت درمان با دارو هستند باید در صورت مصرف زالزالک مراقب باشند، هر چند تا کنون مورد خاصی گزارش نشده است.

 

زردچوبه

زردچوبه به عنوان صفراآور، ضدنفخ و در تسكين دردهاي روماتيسمي و نيز به عنوان ادويه به صورت خوراكي مصرف مي‌گردد. به صورت موضعي در درمان برخي التهابات پوستي استفاده مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از زردچوبه به صورت خوراکی به عنوان صفراآور و درمان یرقان استفاده می شده است و به صورت موضعی در درمان داءالصدف (پسوریازیس) مورد مصرف داشته است.

 

زرشك

از پوست ريشه گونه‌هاي مختلف زرشك در درمان يبوست، التهاب كبد و التهاب دهان و گلو استفاده مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از زرشک به عنوان اشتها آور و ضدالتهاب استفاده می نموده اند.

عوارض جانبی: از عوارض جانبی شایع آن می توان گیجی، خونریزی بینی، تهوع، اسهال، استفراغ و تحریک کلیوی را نام برد.

موارد احتیاط: از مصرف این دارو طی دوران حاملگی می بایست اجتناب کرد.

 

زعفران

از زعفران به عنوان ماده معطر و طعم‌دهنده استفاده مي‌شود. همچنين تازه آن به عنوان آرام بخش و ضد اسپاسم مورد مصرف دارد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته به عنوان شادی افزا، خواب آور، مدر، مسکن، کاهش دهنده اشتها، قادعده آور، افزایش دهنده قوه باء مورد استفاده قرار می گرفته است.

عوارض جانبی: مصرف زیاد زعفران باعث خونریزی، اسهال، تهوع و سرگیجه می شود. به علاوه مصرف آن به عنوان سقط دهنده، به مرگ منجر شده و مصرف بیش از حد آن نیز مخدر محسوب می شود.

 

زنجبيل

از زنجبيل در درمان بيماري حركت و سوءهاضمه استفاده مي‌شود. همچنين به‌عنوان ادويه‌اي مطبوع و اشتهاآور در صنايع غذايي مورد مصرف قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته زنجبیل در درمان استفراغ، سوءهاضمه و نفخ استفاده می شده است. همچنین آن را در کمک به افزایش حافظه موثر می دانسته اند.

عوارض جانبی: روغن فرار زنجبیل را فاقد اثرات تحریک کننده و حساسیت زا ذکر کرده اند ولی به هر حال احتمال بروز درماتیت در افراد بسیار حساس وجود دارد.

موارد احتیاط: مقادیر زیاد زنجبیل ممکن است با داروهای مصرفی بیماران قلبی، دیابتی و نیز داروهای ضدانعقادی تداخل ایجاد نماید. همچنین در دوره ای از حاملگی و شیردهی بهتر است از مصرف مقادیر بیش از مصرف رایج آن در رژیم غذایی پرهیز نمود.

 

زنيان

از زنيان به صورت خوراكي به‌عنوان ضدنفخ، ضدتهوع و خلط‌آور و به صورت موضعي در درمان دردهاي روماتيسمي استفاده مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از زنیان به عنوان مدر، ضدنفخ و ضد کرم استفاده می کرده اند.

زيتون

برگ زيتون داراي اثر مدر بوده و براي كاهش فشارخون مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته بیشتر از روغن زیتون به عنوان ملین استفاده می نموده و آن را به خصوص برای معالجه دردهای عصبی توصیه می نموده اند ولی از مصرف برگ زیتون در منایع سنتی هیچگونه گزارشی مشاهده نمی شود.

 

زيره سبز

از زيره سبز در درمان نفخ و سوءهاضمه استفاده مي‌گردد علاوه بر آن داراي اثر مدر و زيادكننده شير مي‌باشد

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته زیره سبز را در درمان نفخ، سوءهاضمه موثر دانسته و برای آن اثر زیاد کننده شیر قایل بوده اند.

 

زيره سياه

زيره سياه داراي اثرات ضد نفخ، ضداسپاسم، ضد ميكروب و قابض بوده، در درمان اختلالات گوارشي به ويژه در قولنج نفخي كودكان و همچنين التهابات دستگاه تنفسي كاربرد دارد. مصرف عمده زيرسياه به‌عنوان عطر و طعم‌دهنده در صنايع غذايي مي‌باشد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته برای زیره سیاه خواص ضدنفخ، قابض، هضم کننده غذا، مدر و اشتها آور قایل بوده اند.

عوارض جانبی: مصرف مداوم و بی رویه آن موجبات پیدایش ناراحتی هایی در بدن شده و برای کبد و کلیه ها مضر است.

 

زيره‌كوهي

زيره‌كوهي داراي اثرات ضدنفخ و هضم‌كننده مي‌باشد و در درمان سوءهاضمه و نفخ كودكان به كار مي‌رود، همچنين در افزايش شيرمادران موثر است. از زيره كوهي به عنوان چاشني و ادويه استفاده مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب سنتی زیره سیاه در اختلالات گوارشی به عنوان ضدنفخ، اشتهاآور، رفع دلپیچه، ضداسهال و قابض کاربرد داشته است. همچنین مصرف آن را در درمان آسم مفید دانسته اند. مصرف طولانی مدت زیره کوهی یا عرق آن به عنوان لاغرکننده توصیه می شده است.

 

 

سپستان

از سپستان به‌عنوان نرم‌كننده در درمان سرفه استفاده مي‌شود. همچنين باعث كاهش فشار خون شده و از موسيلاژ آن در صنايع قرص‌سازي مورد استفاده قرار گرفته است.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از سپستان به عنوان ملین، خلط آور نرم کننده (به ویژه در برطرف کردن گرفتگی صدا) استفاده می کرده اند.

 

سدر

از برگ سدر به عنوان شستشوي موي سر و بدن استفاده مي‌شود. همچنين به عنوان ضدعفوني‌كننده و ضدقارچ مصرف موضعي دارد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از سدر جهت بهبود زخمها و شستشوی موی سر و بدن استفاده می شده است.

 

سنا

سنا داراي اثرات مسهلي و ملين مي‌باشد و از آن در درمان يبوست و به منظور تخليه روده قبل از اعمال جراحي استفاده مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته سنا به عنوان مسهل و موثر در درمان بواسیر به کار می رفته است.

عوارض جانبی: سنا ممکن است سبب ناراحتی های شکمی خفیفی مثل قولنج یا کرامپ گردد. مصرف طولانی مدت یا بیش از میزان تجویزی می تواند سبب اسهال همراه با از دست رفتن آب و الکترولیتها به ویژه پتاسیم شده و با پیشرفت آن عارضه کولون با ضعف عملکرد ایجاد شود. مشتقات آنتراکینونی ممکن است در PH  اسیدی رنگ ادرار را قهوه ای مایل به زرد و در PH  قلیایی، قرمز نماید. جمع شدن قابل برگشت ملانین در روده بزرگ نیز پس از مصرف مزمن سنا گزارش شده است که 5 تا 11 ماه بعد از قطع دارو رفع می گردد.

مصرف طولانی مدت یا نابجای فرآورده های سنا همراه با عوارض، کاهش پتاسیم خون و تتانی، هیپرتروفیک استئوآتروپاتی، دفع متناوب ادراری آسپارتیل گلوکزآمین، کاهش گاماگلوبین خون، کاشکسی برگشت ناپذیر و التهاب کبد بوده است.

موارد منع مصرف: حساسیت نسبت به دارو، تهوع، استفراغ یا دیگر علایم آپاندیسیت، جراحی حاد شکمی، انسداد روده ای ناشی از سفت شدن مدفوع و سایر موارد انسدادی و درد غیرمشخص شکمی.

مصرف در بارداری و شیردهی: از نظر اخطار در حاملگی، سنا جزء دسته

C می باشد و مصرف آن تنها زمانی مجاز است که نیاز آن کاملا محرز شده باشد و فواید حاصله به طور کامل بر زیان احتمالی آن بر جنین برتری داشته باشد. مشتقات آنتراکینونی در شیر مادران شیرده ترشح می گردند، اما اثر آن ها بر روی نوزادان تحت مراقبت روشن نشده است. در آمریکا مصرف سنا را برای مادران شیرده مضر نمی دانند. با این وجود در مواردی که مصرف سنا در مادران شیرده ناگزیر باشد، می بایست آن را به صورت تک دوز و تنها در یک نوبت تجویز نمود.

 

سنبل‌الطيب

سنبل‌الطيب داراي آثار آرام‌بخش، خواب‌آور و ضداسپاسم بوده و در درمان مواردي چون بي‌قراري، مشكلات عصبي براي خوابيدن، فشار عصبي و كوليك‌هاي گوارشي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته سنبل الطیب به عنوان آرام بخش، خواب آور و رفع کننده تشنج کاربرد داشته است.

موارد احتیاط: به علت دارا بودن اثر کاهش فعالیت CNS ممکن است باعث تقویت اثر آرام بخشی داروهای آرامبخش شود.

برعکس بسیاری از داروهای آرامبخش، اثر کاهش فعالیت CNS سنبل الطیب به وسیله الکل تقویت نمی شود. مصرف فرآورده های این گیاه در حاملگی و شیردهی مورد مطالعه قرار نگرفته و نباید در حاملگی و شیردهی مصرف شود.

 

سياه‌دانه

از سياه‌دانه به عنوان ضدنفخ، ضدسرفه، ضد‌آسم، ضدالتهاب، بي‌حس‌كننده موضعي و ضدكرم استفاده مي‌گردد. همچنين به‌عنوان ادويه در صنايع غذايي و مصارف خانگي مورد مصرف قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب سنتی ایران این گیاه به عنوان زیادکننده شیر، ضدانگلهای روده ای، مسهل و ضدنفخ مصرف داشته است.

 

سير

مصرف سير سبب كاهش فشار و چربي خون مي‌گردد، از اين رو در بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي نيز مفيد مي‌باشد. سير داراي اثرات ضدعفوني، متوقف‌كننده رشد باكتري‌ها، ضدويروس، هضم‌كننده غذا، اشتها‌آور، صفراآور، خلط‌آور، پايين آورنده قندخون و افزايش دهنده تعداد گلبول‌هاي سفيد خون مي‌باشد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گشته از سیر به عنوان مدر، قاعده آور، ضدنفخ، ضدالتهاب استفاده می کردند و مصرف آن را در درمان تنگی نفس و سرفه مزمن مفید می دانسته اند.

 

شاه‌پسند

از شاه‌پسند به‌عنوان آرام‌بخش، ضداسپاسم، معرق و افزاينده شير استفاده مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته شاه پسند را در درمان برخی از بیماری های التهابی پوست به  کار می بردند و برای آن اثر مدر و قاعده آور قایل بودند.

 

شاهتره

از شاهتره‌ به‌عنوان مدر و صفرا‌آور استفاده مي‌شود و همچنين از آن به صورت موضعي در درمان برخي از بيماري‌هاي جلدي استفاده مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته برای شاه تره اثرات صفراآور، مدر و ضدخارش قایل بودند و همچنین مصرف آن را به عنوان دهانشویه در تسکین التهاب لثه نافع می دانسته اند.

 

شنبليله

دانه شنبليله داراي آثار پايين‌آورنده قند و كلسترول خون، ضدالتهاب، ملين، خلط‌آور، اشتها آور و افزاينده ترشح شير بوده و به عنوان چاشني و ادويه نيز به كار مي‌رود. به‌عنوان يكي از منابع توليد ديوسژنين جهت تهيه هورمون‌ها نيز ذكر گرديده است.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته شنبلیله به عنوان نرم کننده موضعی، ضدلک، ضدالتهاب، تسکین دهنده درد مفاصل، تسکین دهنده سرفه، اشتهاآور و ملین مورد مصرف قرار می گرفته است.

عوارض جانبی: بوی ناپسند دانه که مربوط به وجود ترکیبی به نام 3-هیدروکسی-4 و 5- دی متیل 2 ] 5 هیدروژن[   - فورانون می باشد، تحریکات پوستی و سردرد، تهوع و حالت آشفتگی از عوارض گیاه محسوب می شود. وجود ترکیبات کومارینی و همچنین وقفه دهنده های تریپسین و کیمتریپسین در دانه شنبلیله می تواند خطرآفرین باشد. کاهش شدید قند خون به علت مصرف زیاد گیاه گزارش شده است. به واسطه آثار تحریکی شنبلیله بر روی رحم، مصرف آن در حاملگی و شیردهی بایستی با احتیاط کامل انجام پذیرد. ضمنا به خاطر وجود ترکیبات موسیلاژی در دانه، جذب برخی از داروها در مصرف توام با شنبلیله تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. در بیماران مصرف کننده داروهای وقفه دهنده آنزیم منوآمینواکسیداز و نیز بیماران مصرف کننده داروهای هورمونی و ضد انعقاد این گیاه بایستی با احتیاط مصرف شود.

مطالعات سم شناسی حاد در مورد عصاره الکلی دانه شنبلیله، میزان LD50 آن به صورت خوراکی در رات را 5g/kg و به صورت موضعی در خرگوش را 2g/kg  اعلام نموده است. میزان LD50 برخی از ترکیبات موجود در دانه شنبلیله به صورت خوراکی و در رات به صورت زیر گزارش شده است: تریگونلین 5g/kg ، اسید نیکوتینیک 8.8g/kg ، نیکوتینامید7.4 g/kg  ، کومارین 0.72g/kg

 

شويد

شويد در درمان سوءهاضمه، نفخ (به‌ويژه نفخ كودكان) و اسپاسم به‌كار رفته، اثرات مسكن، محرك ترشح شير، مدر و كاهش دهندة چربي خون از آن گزارش شده است. همچنين به‌عنوان طعم‌دهنده و معطركننده در صنايع غذايي و فرآورده‌هاي آرايشي ـ بهداشتي مورد استفاده قرار مي‌گيرند.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از شوید در درمان نفخ، سوءهاضمه و سکسکه استفاده کرد، برای آن آثار افزاینده شیر و مسکن (به ویژه درد مفاصل) قایل بوده اند.

عوارض جانبی: گزارش شده که مصرف زیاد برگ شوید باعث بروز لکه های سیاه بر روی پوست می شود که به علت ترکیبات فورانکومارینی پیچیده آن می باشد. مصرف اسانس شوید در مقادیر معمول غیرسمی است.

 

شيرخشت

شيرخشت داراي اثر ملين است. مصرف آن در برونشيت مزمن توصيه شده است. شيرخشت در دهان يك خنكي مطبوع ايجاد مي‌نمايد كه از تشنگي كاسته و رفع عطش مي‌كند. همچنين ادعا شده‌است كه شيرخشت بدن را در برابر خطر تشعشعات اتمي محافظت مي‌كند. شيرخشت بر روي زردي نوزادان به‌خوبي موثر بوده و باعث كاهش «بيلي روبين» خون نوزادان مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته شیرخشت به عنوان ملین مورد استفاده قرار می گرفته است.

عوارض جانبی: هیچ عارضه جانبی خاصی با مصرف شیرخشت در بزرگسالان گزارش نشده است. در مطالعه ای که بر روی 200نوزاد دارای زردی (دارای هیپربیلی روبینمیا) انجام شده است هیچ عارضه جانبی خاصی مشاهده نشد به جز بی حالی ناشی از کمبود آب در تعدادی از نوزادان که احتمالا ناشی از اسهال اسمتیک بوده که با تغذیه شیر مادر این عارضه از بین می رفت.

موارد احتیاط: در افراد دارای اسهال و مبتلا به کمبود الکترولیت ها با احتیاط مصرف شود.

 

شيرين‌بيان

از شيرين‌بيان در درمان التهاب و زخم معده، همچنين به‌عنوان خلط‌آور، ضدالتهاب، طعم‌دهنده و شيرين‌كننده استفاده مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته شیرین بیان در التیام زخم، تسکین سرفه، تسکین درد و رفع التهاب معده مورد استفاده قرار می گرفته است.

عوارض جانبی: احتباس آب و نمک و در نتیجه افزایش فشارخون عروقی و کاهش ادرار از عوارض آن است. لذا نمی تواند مورد مصرف طولانی مدت قرار گیرد و در بیماران با اختلالات قلبی عروقی و مبتلا به فشارخون باید با احتیاط مصرف گردد.

 

صبرزرد

عمده‌ترين اثر صبرزرد خاصيت مسهلي آن است كه به صورت خوراكي مصرف دارد و به صورت موضعي در جهت التيام زخم‌ها و سوختگي‌ها استفاده مي‌گردد. همچنين در فرآورده‌هاي آرايشي و بهداشتي بالاخص فراورده‌هاي ضدآفتاب نيز مورد مصرف قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته صبر زرد به عنوان مسهل و صفرابر مورد استفاده قرار می گرفته است.

عوارض جانبی: صبر زرد مسهلی قوی بوده و با افزایش حرکات دودی روده ها ممکن است باعث دردهای شکمی شود، این دارو با تحریک معده و روده ها سبب تجمع خون در اعضاء داخل لگن خاصره شده و با دوزهای بالا احتمال ایجاد نفریت، اسهال خونی و گاستریت همراه با خون ریزی دارد. مصرف طولانی آن مانند سایر مسهلهای محرک سبب اسهال آبکی همراه با دفع قابل توجهی از الکترولیت ها مخصوصا پتاسیم شده و منجر به ضعف عضلانی و کاهش وزن بدن می گردد.

موارد احتیاط: مصرف صبر زرد در بیماران مبتلا به هموروئید و بیماران با ناراحتی کلیه ممنوع می باشد، همچنین مانند سایر مسهل ها در موارد انسداد روده، دردهای شکمی، تهوع و استفراغ نباید تجویز شود. صبر زرد سبب قرمز شدن رنگ ادرار قلیایی می شود. نظر به اثرات تحریکی و مسهلی آن تجویز این دارو در زنان حامله ممنوع است. به دلیل احتمال ترشح آنتراکینونها در شیر، به هنگام شیردهی باید از مصرف آن خودداری نمود.

 

عروسك پشت‌پرده

ميوه عروسك پشت‌پرده به صورت خوراكي به‌عنوان مدر و برگ آن به صورت موضعي به‌عنوان نرم‌كننده پوست در درمان ناراحتي‌هاي پوستي مصرف مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته برگ و میوه عروسک پشت پرده را دارای اثر مدر دانسته و در درمان سنگهای مجاری ادرار و یرقان تجویز آن انجام می گرفته است.

موارد احتیاط: از خوردن میوه های نارس و برگها خودداری شود.

 

علف‌چاي

علف چاي در درمان اختلالات عصبي به ويژه افسردگي و نيز ميگرن مصرف مي‌شود همچنين اثرات ضداسپاسم، ضد التهاب و ضد درد از آن گزارش شده است. اين گياه به‌عنوان ضدويروس ايدز مورد بررسي است و در مداواي ويروس تبخال نيز موثر است. در استعمال موضعي، علف چاي در درمان زخم‌ها، آفتاب سوختگي و برص مورد استفاده قرار مي‌گيرد همچنين به عنوان ضدباكتري اثر محافظت‌كنندگي غذا را دارد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته علف چای به عنوان ضدافسردگی، آرام بخش، ضددرد، تب بر، مدر، ضدروماتیسم، ضدنقرس و اسپاسمهای مزمن گوارشی کاربرد داشته و همچنین ضدعفونی کننده و در درمان زخمها استفاده می شده است.

عوارض جانبی: این گیاه دارای رنگدانه قرمز رنگی است به نام هیپریسین که حساسیت به نور ایجاد می کند. در گوسفندان ممکن است تحریک منتشره پوست، از دست دادن اشتها و گاهی از دست دادن بینایی ایجاد کند. موشها بعد از دوزهای 5/0 -2/0 میلی گرم ممکن است عوارض فتودینامیک شدید و حتی کشنده نشان دهند. مصرف عصاره گیاه تا حدود mg900 هیچ گونه عارضه جانبی را در انسان ایجاد ننموده است.

موارد احتیاط: مصرف گیاه توسط حیوانات و در معرض نور قرار گرفتن آن ها، حساسیت به نور ایجاد می کند، لذا افراد حساس به نور باید با احتیاط مصرف کنند.

توصیه به بیمار: دارو دارای مزه تلخی است، لذا شکل محلول آن را باید در آب و یا آب میوه ریخته و میل نمود.

 

عناب

عناب به عنوان ملين و آرام‌بخش مصرف مي‌گردد همچنين در درمان آتراسكلروز، آسم و مقاوم‌سازي دندان‌ها در برابر پلاك و پوسيدگي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته عناب به عنوان ملین، برطرف کننده سرفه و گرفتگی صدا توصیه شده و آن را جهت برطرف کردن گرفتگی صدا و دفع تشنگی مفید دانسته اند.

 

فلفل سياه

از فلفل‌سياه به‌عنوان ضدنفخ، اشتها‌آور، ضدالتهاب و مسكن موضعي استفاده مي‌گردد و اثرات ضد ميكروبي و ضدعفوني كننده از آن گزارش گرديده است. همچنين به عنوان يك چاشني تند مصرف خوراكي دارد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از فلفل سیاه در درمان سوءهاضمه و سرفه استفاده شده و برای آن اثرات آرامبخش و ضددرد قایل بوده اند. در استعمال خارجی به عنوان محرک موضعی برای رویش مو از آن استفاده می کرده اند.

موارد احتیاط: توصیه شده است که فلفل سیاه در مبتلایان به بیماریهای کلیوی به کار نرود.

 

قدومه

از قدومه عمدتا به عنوان نرم‌كننده سينه، برطرف كننده سرفه و ملين استفاده مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از قدومه به عنوان خلط آور و ضدالتهاب استفاده می نموده اند.

عوارض جانبی: به دلیل احتمال حضور ترکیبات گلوکز اینولاتی در دانه قدومه، امکان بروز اختلالات تیروئیدی (به دلیل خاصیت آنتی تیروئیدی ترکیبات گلوکز اینولاتی) باید در نظر گرفته شود. در صورتی که دانه های قدومه به صورت خشک مصرف شوند امکان احتمال بروز انسداد مری وجود دارد. در مصرف مقادیر زیاد ممکن است به صورت موقتی باعث نفخ و بزرگی شکم شود و حتی خطر انسداد روده هم وجود دارد. به دلیل کاهش زمان انتقال مواد در دستگاه گوارش ممکن است در جذب سایر مواد اختلالاتی بروز کند.

موارد احتیاط: دانه های قدومه حتما باید با آب کافی مصرف شوند. در  افراد مبتلا به انسداد روده نبایستی به کار رود. به دلیل احتمال دارا بودن ترکیبات گلوکز اینولاتی باید با احتیاط مصرف شود. در افراد مبتلا به اختلالات تیروئیدی (مثل گواتر) نباید به کار رود.

 

قره‌قاط

آنتوسيانوزيدهاي قره‌قاط مقوي و محافظ عروق بوده، در درمان اختلالات عروقي و بيماري غير التهابي شبكيه به كار مي‌روند.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته ایران هیچگونه مورد مصرفی برای این گیاه گزارش نشده است.

 

كاسني

ريشه كاسني مدر و تب‌بر بوده و به‌عنوان اشتها آور و صفرا‌آور مورد مصرف قرار مي‌گيرد.

گل كاسني به عنوان ملين و افزاينده صفرا مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: (ر.ک. تک نگار گل کاسنی)

 

 

كاسني (گل)

گل کاسنی به عنوان ملین و  افزاینده صفرا مورد استفاده قرار می گیرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از گلهای کاسنی به عنوان مقوی کبد، تب بر، معرق، صفراآور و مدر استفاده می شده است. 

 

 

كاكل ذرت

به‌عنوان مدر مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته ایران هیچ گونه مصرفی از کاکل ذرت گزارش نگردیده است.

عوارض جانبی و سمیت: واکنشهای آلرژیک شامل درماتیت تماسی،  کهیر برای کاکل ذرت، دانه گرده آن و برای نشاسته مشتق از کاکل ذرت مستند است. سمیت بخش نامحلول در متانول عصاره آبی کاکل ذرت گزارش شده است که در خرگوشها پایین است. دوز موثر داخل وریدی جهت فعالیت مدری 1.5mg/kg وزن بدن در خرگوشها مشخص شده در مقایسه با دوز کشنده داخل وریدی که 250mg/kg می باشد. کاکل ذرت حاوی یک ماده سمی ناشناخته است که در لیست مواد قادر به ایجاد ترکیبات سیانوزنیک قرار دارد. در هر صورت از مصرف زیاده از حد کاکل ذرت باید خودداری شود.

موارد منع مصرف و احتیاط: کاکل ذرت ممکن است در افراد مستعد ایجاد واکنش آلرژیک کند. دوزهای بسیار زیاد کاکل ذرت ممکن است با درمان دارویی، جهت کاهش قند خون (فعالیت کاهش دهنده قند خون آن به صورت درون تنی مستند است) یا در درمان افزایش یا کاهش فشارخون تداخل کند (فعالیت کاهش دهنده فشارخون آن به صورت درون تنی گزارش شده است) و مصرف طولانی مدت کاکل ذرت به علت فعالیت مدری ممکن است باعث هیپوکالمی شود.

مصرف در بارداری و شیردهی: تحریک انقباضات رحم در خرگوشها توسط کاکل ذرت مستند است. بنابراین نباید هنگام بارداری و شیردهی تجویز کرد.

 

 

 

كاكوتي

كاكوتي داراي اثرات ضدميكروبي و ضدعفوني كننده بوده و به صورت بخور در اختلالات مجاري تنفسي و رفع علائم سرماخوردگي مصرف مي‌شود. همچنين به عنوان ضداسپاسم در ناراحتي‌هاي گوارشي مصرف مي‌گردد. به علاوه اثرات ضدقارچي براي آن نيز گزارش شده است.

موارد استعمال در طب سنتی: از کاکوتی به عنوان داروی ضدنفخ، ضداسهال، خلط آور و ضدسرفه و التهاب دستگاه تنفسی استفاده می گردیده است.

احتیاط: به علت وجود پولگون زیاد در اسانس گیاه از مصرف زیاد گیاه بایستی خودداری نمود.

 

كتان

دانه كتان به صورت خوراكي به عنوان ملين، موثر در درمان ديورتيكوليت و سندرم كولون تحريك‌پذير و ضدسرفه مصرف مي‌شود، همچنين به صورت موضعي در رفع تحريكات جلدي و التهابات پوستي نظير اگزما مصرف مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از کتان در درمان برخی از بیماری های پوستی و نیز سرفه، ضدالتهاب، موثر در درمان زخم معده و زخم روده و التهاب مثانه استفاده می کرده اند.

موارد احتیاط: دانه کتان در موارد انسداد روده نبایستی مصرف شود. به علاوه در موقع استفاده بایستی با مقدار کافی آب مصرف گردد. همچنین به خاطر وجود مقادیری از گلیکوزیدهای سیانوژن در دانه گیاه نبایستی در مقادیر زیاد مصرف شود. لازم به ذکر است که مصرف دوزهای تا 300 گرم از دانه کتان هیچ گونه علایم مسمومیتی ایجاد ننموده است. از مصرف دانه های نارس کتان نیز بایستی اجتناب نمود، زیرا باعث بروز مسمومیت می شود. موسیلاژ موجود در دانه گیاه نیز ممکن است بر روی جذب سایر داروهای مصرف شده توسط بیمار تاثیر گذارد.

 

كتيرا

كتيرا ممكن است به فراورده‌هاي دارويي كم‌كننده وزن بدن و يا به عنوان ملين‌هاي افزاينده حجم به فرآورده‌هايي دارويي ضديبوست اضافه شود. همچنين به عنوان نرم‌كننده و تسكين دهنده در فرآورده‌هاي آرايشي ـ بهداشتي و به‌عنوان سوسپانسيون كننده و امولسيون كننده و به هم چسباننده در صنايع دارويي مورد مصرف قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته کتیرا جهت مداوای سرفه، برطرف کردن گرفتگی و خشونت صدا توصیه می شده است. افزون بر این مالیدن آن را بر روی مو مانع شقه شدن آن می دانسته اند.

 

كدو

كدو امروزه در درمان اختلالات دفع و تكرر ادرار ناشي از مثانه تحريك‌پذير و بزرگي خوش‌خيم پروستات مصرف مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته برای کدو خاصیت مسکن سرفه، برطرف کننده گرفتگی صدا و ملین قایل بوده اند. افزون بر  این به صورت موضعی از آن جهت برطرف کردن التهاب بافتها استفاده می کرده اند.

 

كرچك

روغن كرچك به عنوان مسهل، به ويژه در درمان مسموميت غذايي و جهت تخليه روده قبل از معاينه راست روده يا عكس برداري با اشعه ايكس از دستگاه گوارش به‌كار مي‌رود. از ديگر مصارف روغن كرچك كاربرد آن به عنوان برطرف كننده سوزش چشمي، آرام‌كننده تحريكات به علت اجسام خارجي در چشم و به صورت موضعي به عنوان نرم‌كننده مي‌باشد. افزون بر اين روغن كرچك در ساختن رژلب، فرآورده‌هاي آرايشي مو، پمادها، قطره‌هاي چشمي، كرم‌ها، لوسيون‌ها، صابون‌هاي شفاف، پايه‌هاي شياف‌ها و كلودين كشسان به‌كار رفته، درتهيه اسيد اندسيلنيك، سورفاكتانت‌هاي غيريوني و روان‌سازها مصرف دارد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از روغن کرچک به صورت خوراکی به عنوان مسهل قوی و به صورت موضعی در ترکیب برخی از داروهای جلدی استفاده می نموده اند.

عوارض جانبی و موارد احتیاط: مصرف خوراکی روغن کرچک به خصوص در دوزهای زیاد ممکن است سبب تهوع، استفراغ، قولنج و اسهال شدید شود. بلعیدن 5 دانه کرچک در اطفال و 20 دانه در بزرگسالان به دلیل دارا بودن پروتئین سمی ریسین، کشنده می باشد.

گزارشهایی از واکنشهای حساسیتی به هنگام لمس دانه های کرچک وجود دارد. روغن کرچک جذب ترکیبهای ضد کرم محلول در روغن (مانند فرآورده های سرخس نر) را تسهیل نموده و از این رو نبایستی همراه با آنها مصرف گردد.

در صورتی که از روغن کرچک در درمان یبوست استفاده شود نبایستی بیش از یک نوبت در هر چند هفته مصرف شود.

موارد منع مصرف: هنگامی که انسداد روده ای، تهوع، استفراغ و دردهای زیرشکمی وجود دارد، نبایستی روغن کرچک تجویز شود.

مصرف در بارداری: روغن کرچک از نظر  مصرف در حاملگی جز دسته X  می باشد و مصرف آن در این زمان به علت ایجاد پرخونی در منطقه لگن که ممکن ا ست باعث شروع واکنشهای تحریکی رحم شود؛ ممنوع است.

 

كرفس

از كرفس به عنوان آرام‌بخش، ضدعفونت ادراري و در آرتريت رماتوئيد به عنوان داروي ضد التهاب استفاده مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته به عنوان مدر و ضدنفخ مورد استفاده قرار می گرفته است.

 

كنجد

از روغن كنجد به عنوان ملين، كاهنده قند خون، التيام دهنده و نرم‌كننده پوست استفاده مي‌گردد. همچنين به‌عنوان يك حلال و پايه روغني در صنايع دارويي و آرايشي ـ بهداشتي مورد مصرف قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از کنجد و روغن آن در درمان یبوست، تنگی نفس استفاده می کرده و برای آن اثر التیام دهنده، آرام بخش و مدر قایل بوده اند.

 

كندر

كندر به‌صورت موضعي به‌عنوان ضدالتهاب به‌كار رفته و به‌عنوان ماده معطر در صنايع آرايشي ـ بهداشتي و همچنين در مصارف خانگي به عنوان خوشبوكننده هوا مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته برای کندر اثر تقویت کننده حافظه قایل بوده و به عنوان ضدالتهاب مورد استفاده قرار می گرفته است.

موارد احتیاط: تا کنون طی مصرف مقادیر معمول کندر عوارض جانبی یا مشکل خاصی گزارش نشده است. ولی به هر حال از آن جا که کندر حاوی روغن فرار متشکل از ترکیبات ترپنوئیدی است به دلیل اثر تحریکی این مواد بر روی سیستم اعصاب مرکزی می بایست همانند سایر فرآورده های حاوی روغن فرار در مصرف خوراکی این فرآورده نیز جانب احتیاط را رعایت نمود.

 

كنگر فرنگي

كنگر فرنگي داراي اثرات مدر، صفراآور، پايين آورنده كلسترول خون و پايين آورنده چربي خون بوده در درمان علامتي برخي از بيماري‌هاي كبدي و اختلالات گوارشي (نظير سوءهضم و تهوع) و يا به منظور كاستن كلسترول و چربي خون مورد استفاده قرار مي‌گيرد. در مصارف خوراكي از آرتيشو به مقداركم به عنوان افزودني مجاز جهت اصلاح طعم و مزه و بوي مواد غذايي (ماكزيمم غلظت مجاز PPM 16 ) استفاده مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته ایران هیچگونه گزارشی برای این گیاه یافت نشده است.

عوارض جانبی: درماتیت تماسی از عوارض جانبی مهم آرتیشو به حساب می آید. سیناروپیکرین و سایر لاکتونهای سزکویی ترپنی، آلرژنهای قدرتمند آرتیشو می باشند و عصاره ها خالص سازی شده و فرآورده های خاص این گیاه که حاوی مقادیر بیشتری از لاکتونهای مزبور هستند، سمی تر از عصاره های تام آن می باشند. مقدار LD50 عصاره تام بیش از 1000mg/kg و عصاره های خالص سازی شده 265 mg/kg (موش صحرایی، تزریق داخل صفاقی) است.

موارد احتیاط: افرادی که به گیاهان خانواده کاسنی حساسیت دارند بایستی از مصرف آرتیشو اجتناب نمایند زیرا ممکن است سبب بروز عوارض آلرژیک شدید گردد. علیرغم این که هیچگونه مدرکی دال بر سمیت گیاه طی دوران حاملگی و شیردهی وجود ندارد با این حال از مصرف بیش از حد آرتیشو در طی دوران یاد شده بایستی خودداری نمود. مصرف این گیاه در بیماریهای انسدادی کیسه صفرا ممنوع است.

 

گاوزبان

از گل گاوزبان در درمان علائم سرماخوردگي و همچنين به عنوان آرام‌بخش استفاده مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از گاوزبان به عنوان نشاط آور، آرامبخش، مدر و برطرف کننده علایم سرماخوردگی استفاده می کرده اند.

موارد احتیاط: نظر به وجود احتمالی آلکالوئیدهای غیراشباع پیرولیزیدین سمی (هر چند به مقدار کم در گیاه) مصرف آن در دوران بارداری و شیردهی توصیه نمی شود.

 

گزانگبين

گزانگبين به‌عنوان نرم‌كننده سينه و ملين مصرف شده، همچنين در صنايع شيريني‌پزي به‌عنوان يك شيرين‌كننده و در تهيه گز استفاده مي‌شود

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از گزانگبین به عنوان ملین و شیرین کننده استفاده می نموده اند.

عوارض جانبی: تا به حال هیچ گونه عارضه جانبی خاصی که ناشی از مصرف گزانگبین باشد گزارش نشده است.

 

گزنه

گزنه به‌صورت خواركي به عنوان مدر، پايين آورنده قند و اسيداوريك و به صورت موضعي در درمان برخي از بيماري‌هاي پوستي و مو از جلمه اگزما، بيماري‌هاي ا لتهابي و حتي در درمان ريزش مو مورد استفاده قرار مي‌گيرند.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته گزنه به عنوان مدر، ضدالتهاب و مقوی قوه باه مورد استفاده قرار می گرفته است.

موارد احتیاط: 1- گزنه برای کلیه و روده ها مضر است از این نظر باید با صمغ عربی و کتیرا خورده شود. مقدار خوراکی آن حداکثر 10 گرم بوده و بیشتر از آن خطرناک است، چون باعث قطع ترشح ادرار می شود.

2- الیاف فیبری موجود در اعضای هوایی گزنه در صورت مصرف باعث ناراحتی های هضمی می شود، از این رو بایستی اندام هوایی گزنه را که حاوی سکرتین می باشد در صورت نیاز برای مصرف وارد آب کرده و سپس آب حاوی سکرتین را مصرف کرد.

3- اسید فرمیکی که در برگ گزنه وجود دارد، یک اسید قوی است که سمیت حاد ایجاد می کند و مصرف مزمن آن ممکن است باعث آلبومینوری و هماچوری شود.

4- از آنجایی که مصرف مقادیر زیاد این گیاه فشارخون را تحت تاثیر قرار می دهد، می تواند با داروهای ضدفشارخون تداخل داشته باشد.

5- در موارد احتباس آب در بدن که در نتیجه نارسایی قلبی و کلیوی است از مصرف گزنه باید اجتناب کرد.

 

گشنيز

گشنيز داراي اثرات ضداسپاسم و ضد نفخ بوده و از آن در پيشگيري و كاهش دل‌پيچه استفاده مي‌شود. همچنين به عنوان عطر و طعم‌دهنده در صنايع غذايي مصرف دارد. از اسانس گشنيز در عطرسازي استفاده مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از گشنیز در رفع ناراحتیهای گوارشی به عنوان ضدنفخ، اشتهاآور، مقوی معده و ضداسهال استفاده  می شده است. همچنین از آن در خوشبو کردن دهان و التیام زخم دهان استفاده می گردیده است.

موارد احتیاط: مصرف زیاد از حد میوه گشنیز یا روغن فرار آن، گونه ای مستی همراه با خستگی بسیار ایجاد می کند که سرانجام آن حالاتی نظیر سستی و بی حالی است.

 

گلپر

گلپر در درمان نفخ و سوءهاضمه استفاده شده، همچنين به‌عنوان ادويه مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از گلپر در درمان تنگی نفس، سوءهاضمه و یرقان استفاده می نموده اند.

عوارض جانبی: مصرف زیاد گلپر موجب تپش قلب می شود.

 

گل‌ساعتي

گل‌ساعتي داراي اثر مسكن و آرام‌بخش بوده و در بي‌خوابي، اضطراب، دردهاي با منشاء عصبي به‌ويژه در كودكان، اختلال در تنوس عضلاني، تاكي‌كاردي عصبي و آسم اسپاسمي مصرف مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته ایران برای این گیاه هیچگونه گزارشی یافت نشده است.

عوارض جانبی و سمیت: آثار جانبی در اثر مصرف آن تا به حال گزارش نشده است، سمیت حاد عصاره مایع دارو در موش که به صورت تزریق داخل صفاقی و به مقدار بیش از 900 میلی گرم/ کیلو گرم استفاده شده بود؛ گزارش شده است.

موارد احتیاط: مقادیر مصرف زیاد گل ساعتی ممکن است باعث تسکین و تقویت درمان به شیوه مهار منو آمین اکسیداز گردد. از طرفی گزارش شده است که آلکالوئیدهای هارمان و هارمالین دارای اثر تحریکی بر روی رحم حیوانات آزمایشگاهی بوده و بنابراین نباید از مقادیر زیاد دارو در هنگام بارداری و شیردهی استفاده شود.

 

گل مغربي

عمده آثاري كه در فيتوتراپي براي روغن گل مغربي برشمرده‌اند عبارتند از:

اثر ضدالتهابي، اثر مهارتجمع پلاكتي، تحريك تشكيل متابوليت‌هاي وازوديلاتور، اصلاح آسيب‌هاي عصبي در بيماران ديابتي، درمان بيماري‌هاي پوستي مانند اگزماي حساسيتي، درمان سندرم قبل از دوران قاعدگي و درد سينه‌ها، درمان عفونت‌هاي ويروسي، آندومتوريوز، سندرم روده تحريك‌پذير و كوليت زخمي

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته ایران برای این گیاه هیچگونه گزارشی یافت نشده است.

عوارض جانبی: عوارض جانبی معمولی این دارو سردرد و اندکی تهوع است که می توان از طریق خوردن دارو با غذا یا به وسیله مالش روغن خالص روی پوست، از بروز آن ها اجتناب کرد. بثورات جلدی نیز در اثر مصرف این دارو گزارش شده است. روغن گل مغربی در موارد صرع و جنون منع مصرف دارد. به علت این که این دارو بر مراحل انعقاد خون تاثیر می گذارد نبایستی همراه با داروهای ضدانعقاد مصرف گردد. سوءهاضمه از جمله عوارض جانبی دیگر این دارو است.

 

ليموعماني

ليموعماني و روغن فرارحاصله از آن به عنوان عطر و چاشني در صنايع مختلف غذايي كاربرد دارد. روغن فرار ليموعماني همچنين در صنايع آرايشي ـ بهداشتي كاربرد وسيعي دارد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته برای لیمو عمانی آثار دارویی مقوی معده، ضد نفخ، اشتها آور، ضدعفونی کننده، مسکن سردرد و رفع کننده علایم سرفه و سرماخوردگی قایل بوده اند.

ماميران

از ماميران به صورت خوراكي صفرا‌آور، ضداسپاسم، مسكن (ضعيف) و مدر و به صورت موضعي در درمان زگيل استفاده مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از تمام قسمتهای گیاه مامیران به ویژه شیرابه آن در درمان ناراحتی های پوستی به ویژه برص، درد دندان، و نیز به عنوان صفراآور استفاده می کرده اند.

عوارض جانبی: در مصرف موضعی گزارش شده است که گاه باعث تحریک پوست می شود. با مصرف خارجی معمولا علایم مسمومیت ظاهر نمی گردد ولی از مصرف خارجی شیرابه تازه گیاه روی مخاط حساس مثل چشم به دلیل عوارض موضعی شدید باید اجتناب کرد. مصرف زیاد گیاه باعث تحریکات شدید دستگاه گوارش منجر به تهوع و اسهال خونی می گردد ولی به دلیل طعم و بوی نامطبوع ایجاد سمیت با آن بسیار نادر است. بیش از 500 گرم از مامیران لازم است تا در دام و اسب ایجاد سمیت کند. درمان مسمومیت با مامیران، با تخلیه گیاه موجود در دستگاه گوارش و استفاده از زغال فعال و درمانهای علامتی عوارض، انجام می گیرد.

موارد احتیاط: این گیاه سمی است و مقدار زیاد آن در مصارف داخلی ممکن است حتی موجب مرگ شود. مصرف این گیاه در دوران بارداری ممنوع است.

 

مرزنگوش

مرزنگوش به‌عنوان ضدنفخ، خلط‌آور، مسكن، مدر، در درمان ناراحتي‌هاي تنفسي (آسم) و اشتها‌آور مصرف مي‌گردد. همچنين براي آن اثر التيام‌دهنده و ضدعفوني كننده ذكر گرديده است.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از مرزنگوش در تسکین دلپیچه و دردهای مختلف به ویژه سردرد و کمردرد استفاده و برای آن اثر قاعده آور و مدر نیز قایل بوده اند.

موارد احتیاط: مرزنگوش وحشی نباید در زمان حاملگی استفاده شود. مصرف موضعی آن ممکن است باعث تحریک پوست گردد. اسانس این گیاه نباید از راه خوراکی مورد استفاده قرار گیرد.

 

مريم گلي

مريم‌گلي به‌صورت موضعي به عنوان ضدالتهاب، قابض، ضدباكتري و در التهاب دهان به صورت غرغره و دهان‌شويه مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: مریم گلی را به صورت خوراکی مقوی عمومی و به صورت موضعی در الیتام زخم ها و خراشهای پوستی موثر می دانسته اند.

موارد احتیاط: به واسطه داشتن ترکیب سمی توجون مقادیر زیاد برگ مریم گلی (بیشتر از 15 گرم در هر مرتبه مصرف) سمی بوده و باعث افزایش ضربان قلب، افزایش دمای بدن و سرگیجه می شود.

 

مورد

مورد به صورت موضعي در درمان تبخال به عنوان آنتي‌سپتيك و در درمان التهاب مخاط بيني استفاده مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته مورد را تحت عنوان "آس" یا "عمار" (به معنی نیکو و خوشبوی) نامیده، برای آن اثرات قابض، ضداسهال و تقویت کننده رویش  مو قایل بوده اند.

عوارض جانبی: با مصرف مقادیر کم موضعی اسانس هیچگونه حساسیت پوستی ایجاد نمی شود و با مصرف مداوم و طولانی مدت واکنش حساسیتی به صورت سرخی خیلی ضعیف در محل تجویز مشاهده می شود. به طورکلی این گونه تظاهرات آلرژیک بسیار محدود می باشد. سمیت حاد خوراکی اسانس مورد در موش صحرایی (Rat) برابر LD50=3.7ml/kg و در موش سوری برابر با LD50=2.2ml/kg است. در انسان مصرف خوراکی روزانه معادل 2- 1 ml/kg  به عنوان دارو بسیار بعید به نظر می رسد که ایجاد تحریکات یا اثرات نامطلوب نماید.

 

ميخك هندي

ميخك هندي به‌عنوان ضدنفخ استفاده شده، معطر است و به‌عنوان ادويه مورد استفاده قرار مي‌گيرد. به صورت موضعي در دندان‌پزشكي به‌عنوان بي‌حس كننده، ضدعفوني كننده و ضددرد استفاده مي‌گردد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از میخک هندی به عنوان ضدنفخ، خوشبوکننده دهان، تقویت کننده لثه، آرامبخش و همچنین در پیشگیری از تهوع و استفراغ استفاده می شده است.

عوارض جانبی: نادر بوده گاهی به واکنشهای آلرژیک منجر می شود.

 

نعنا

نعنا داراي اثرات ضداسپاسم، ضدنفخ و ضدميكروبي بوده، در درمان ناراحتي‌هاي گوارشي و همچنين به‌عنوان آرامبخش استفاده مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از نعنا به عنوان ضدنفخ، مسکن و برطرف کننده سوءهاضمه استفاده می شده است.

 

وشاء

وشاء به عنوان خلط‌آور و ضداسپاسم مورد مصرف قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته وشاء به صورت موضعی در درمان حساسیت پوستی مانند کهیر، ضددرد و ضدالتهاب مورد استفاده قرار می گرفته است.

 

هل

هل در درمان نفخ، سوءهاضمه، بوي بددهان و اسپاسم عضلات مورد مصرف قرار مي‌گيرد و همچنين به‌عنوان ادويه در صنايع غذايي و مصارف خانگي و معطركننده در فرآورده‌هاي دارويي ـ بهداشتي مختلف استفاده مي‌شود.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته از هل به عنوان ضدنفخ، ضدتهوع و استفراغ و خوشبو کننده دهان استفاده می کرده اند.

هميشه‌بهار

هميشه‌بهار به صورت خوراكي در درمان التهاب معده و به صورت موضعي در درمان التهاب‌هاي پوستي، اگزما و خشكي پوست مورد مصرف قرار مي‌گيرد.

موارد استعمال در طب سنتی: در طب گذشته برای همیشه بهار خاصیت ضدالتهاب و قاعده آور قایل بوده اند و استفاده از آن را در درمان بیماری های پوستی مفید می دانسته اند. 

عوارض جانبی: از آن جایی که از نظر سنتی همیشه بهار به عنوان قاعده آور مطرح بوده در بررسی های برون تنی نیز اثرات تحریکی بر رحم گزارش شده است و حتی ممکن است باعث سقط جنین شود لذا از مصرف آن در دوران حاملگی خودداری شود. ضمنا به علت نداشتن اطلاعات کافی از سمیت آن، در دوران شیردهی نیز از مصرف آن اجتناب شود.

 

 

نظرات شما عزیزان:

برچسب‌ها: